[91] Balan, Monumenta Reformationis Lutheranae, 1884, 8°, doc. n°° 63, 15 de agosto, 1521, p. 166: “Ma è possibile che… a sede Apostolica possi revocare il beneficio quale gli ha dato et conferito in altri…”. <<
[92] Balan, op. cit., doc. 54, p. 132: “Non potei perô fare di non responder audacemente quanto aquella parola: Vostro Papa, che, se erano christiani il Papa era cosi ben suo come nostro”. <<
[93] Texto citado supra, nota 18. [Nota 88 de este libro electrónico compartido en ePubLibre.org. La nota es “End., II, n° 234, p. 207, 16 de octubre, 1519.” N. del e. d.] <<
[94] El lector francés encontrará una exposición suficiente del proceso de Lutero en Roma en la traducción de la Histoire des Papes de Pastor, t. VII de la traducción, cap. VIII. <<
[95] Artículo Luther, fasc. 74 (t. IX), 1926, col. 1199-1202. Sobre la Europa de la Justificación, en tiempos de las primeras reuniones del Concilio de Trento, véase el notable capítulo de M. Bataillon, en Erasmo y España (trad. al esp. Fondo de Cultura Económica), pp. 533 ss. <<
[96] W., II, 66. El texto es corto (pp. 69-73) y dividido en parágrafos. <<
[97] End. III, 208: Lutero a Melanchton, de Wartburg, 1° de agosto de 1521. En razón de su importancia, daremos el texto en toda su extensión: “Si gratiae praedicator es, gratiam non fictam sed veram praedica; si vera gratia est, verum, non fictum peccatum ferto. Deus non facit salvos ficte peccatores. Esto peccator et pecca fortiter, sed fortius fide et gaude in Christo qui victor est peccati, mortis et mundi. Peccandum est, quamdiu sic sumus… Sufficit quod agnovimus… Dei agnum qui tollit peccatum mundi”. Y entonces, esta otra frase célebre: “Ab hoc, non avellet nos peccatum, etiamsi millies uno die fornicemur aut occidamus…”. Luego, la conclusión, con su balanceamiento antitético: “Ora fortiter; es enim fortissimus peccator”. <<
[98] Renaudet, Érasme, sa pensée religieuse, pp. 88 ss. <<
[99] Böcking, Huttens Schriften, I, Epistolae, p. 335; End., II, n° 310, p. 408; sobre las traducciones y ediciones diversas de esa carta, Böcking, op. cit., I, IV (Índice). <<
[100] Cf. la Bibliographie de Böcking, t. I, al principio; las obras de Hutten están clasificadas por orden cronológico. <<
[101] Bulla Decimi Leonis contra errores Lutheri; Böcking, loc. cit. <<
[102] Ein Klag über den Luterischen Brandt zu Mentz, 4 ff. in-4°; Clag und Vormanung gegen dem Gewalt des Bapsts, 26 ff. in-4°; Anzeig wie allwegen sich die Romischen Bischoff oder Bapst gegen den teutschen Kayseren gehalten haben, 8 ff. in-4°; etc. Cf. Böcking, loc. cit. <<
[103] End., II, n° 323, p. 432: “A me quidem, iacta mihi alea, contemptus est Romanus furor et favor”. <<
[104] End., II, n° 274, p. 332: “Deus bone, quantae sunt tenebrae, nequitiae Romanensium!”. <<
[105] J. Paquier, Jérôme Aléandre, p. 154 y todo el cap. VII. <<
[106] Von der Beichte, W., VIII, p. 157; citado por Strohl, II, 325. <<
[107] Ibid., y W., XI, 264. <<
[108] Otros textos citados en Will, pp. 198-200. <<
[109] Cf. ahí mismo, notas 150 a 153. <<
[110] E., IX, 152. <<
[111] Para todo esto, Will, pp. 248-9. <<
[112] End., III, n° 414, p. 113: “Respondebo ergo Carlo Imperatori, solius palinodiae causa vocatum me non venturum: quando quidem idem sit ac si iam illuc venissem et huc rediissem”. <<
[113] End., ibid.: “Certissimum autem habeo, illos non quieturos sanguinarios, donec occiderint me”. <<
[114] End., III, n° 390, p. 73. <<
[115] End., III, n° 420, p. 121: “Verum Christus vivit, et intrabimus Vormaciam, invitis omnibus portis inferni et potentiatibus aeris”. Sobre la estancia en Worms, hay un curioso relato de Lutero en la Recopilación de Cordatus (Tischreden, ed. de Weimar, III, pp. 281-7). <<
[116] Deutsche Reichstagsakten unter K. Karl V, ed. Wrede, II, 555: “Nisi convictus fueros testimoniis Scripturarum aut ratione evidenti… victus sum Scripturis a me adductis et capta conscientia in verbis Dei; revocare neque possum neque volo quicquam, cum contra conscientiam agere neque tutum neque integrum sit. Gott helf mir, Amen”. Ver, en Wrede, loc. cit., la discusión a propósito de la adjudicación tradicional, que debe ser rechazada: “Hier stehe ich, ich kann nicht anders”. <<
[117] Este texto curioso se encuentra en Braamcamp, Noticias da Feitoria de Flandres, Lisboa, 1920, p. 116. <<
[118] Señalada en End., III, n° 426, p. 128; texto impreso en E., LIII, n° 28, p. 64. <<
[119] End., III, n° 424, p. 126, fechada en Ebernburgo. “Opus esse video gladiis et arcubus, sagitiis et bombardis ut obsistatur cacodaemonum insaniae… Non carebis defensoribus, neque decrunt inquam vindices tibi.” <<
[120] Ibid.: “Alioqui ad ipsos muros concitassem aliquam turbam pileatis istis”. <<